Jhana
Jhana (Pali) verwijst in het Theravada boeddhisme naar de acht meditatiestadia die frequent door Gautama Boeddha onderwezen werden en waar veel vermeldingen naar worden gemaakt in het Pali Canon. In het Pali is het woord jhana afgeleid van jhayati, wat denken of mediteren betekent. De jhanas zijn de hoogste vorm van samadhi (Pali voor mentale concentratie).
De jhanas zijn in het boeddhisme niet het uiteindelijke doel van de boeddhistische praktijk, maar wel een zeer belangrijke tussenstap, of middel, naar het uiteindelijke doel van Nirvana. Het bereiken van de jhana’s wordt beschouwd als een bovenmenselijke prestatie, en kan ook leiden tot een versnelde toegang of hogere kunde in de zes bovennatuurlijke krachten.
De term jhana wordt in het Sanskriet vertaald als dhyana, en heeft daar ook de betekenis van mediteren. Alhoewel deze twee begrippen dus op elkaar lijken, zijn er significante verschillen in de theoretische uitwerking en feitelijke praktijk van jhana en dhyana.
Karakteristieken van de jhana’s
Het bereiken van de jhanas leidt tot een grote innerlijke rust en stabiliteit. Tijdens een meditatie waarbij een van de jhana’s bereikt wordt, en gedurende een periode nadat deze meditatie beëindigd is, is er een tijdelijke purificatie van de geest van de drie vergiften van begeerte, aversie en delusie. De jhana’s zijn daardoor bevorderlijk voor het maken van voortgang in de praktijk en ontwikkeling van wijsheid of vipassana, wat het Nirvana tot gevolg heeft.
Tijdens een jhana-meditatie verliest men gewoonlijk het besef van tijd, en deze meditaties kunnen daardoor moeiteloos voor een zeer lange periode (uren of dagen) gecontinueerd worden. Men beleeft ook geen lichamelijk ongemak wanneer men in een jhana verblijft, omdat het contact van de geest met het fysiek lichaam tijdelijk verbroken is. Ook het gehoor is tijdelijk uitgeschakeld. Gedurende een meditatie waarin een van de jhanas behaald wordt, ontstaan er geen gedachten in de geest. Andere mentale factoren als aandacht, concentratie, vreugde en geluk zijn echter in zeer grote mate aanwezig.
De jhana’s worden gekenmerkt door de aan- of afwezigheid van de vijf jhana-factoren: vittaka (initiatie van aandacht), vicara (voortdurende aandacht), piti (vreugde), sukha (geluk) en ekaggata (eenheid van geest).
De acht Jhanas
Er zijn acht jhanas:
1. In de eerste jhana zijn alle vijf jhana-factoren aanwezig. De jhana-factoren van vitakka en vicara domineren.
2. De tweede jhana is hoger dan de eerste en wordt bereikt door de jhana factoren vitakka en vicara achter te laten of te verlaten. Het voornaamste kenmerk van de tweede jhana is piti of vreugde.
3. Voor het bereiken van de derde jhana moet men de vreugde van de tweede jhana achterlaten. Het voornaamste kenmerk van de derde jhana is sukha of geluk.
4. Voor het bereiken van de vierde jhana moet men het geluk van de derde jhana achterlaten. Het voornaamste kenmerk van de vierde jhana is ekaggata: eenheid van geest, wat leidt tot een ervaring van grote vredigheid.
5. de basis van onbegrensde ruimte wordt bereikt door na het bereiken van de vierde jhana het concept van onbegrensde ruimte als meditatie-object te nemen.
6. de basis van onbegrensd bewustzijn wordt bereikt door na het bereiken van de basis van onbegrensde ruimte het concept van onbegrensd bewustzijn als meditatie-object te nemen.
7. de basis van nietsheid wordt bereikt door na het bereiken van de basis van onbegrensd bewustzijn het concept van ‘niets’ als meditatie-object te nemen.
8. de basis van noch-perceptie-noch-geen-perceptie wordt bereikt door na het bereiken van de basis van nietsheid het concept van ‘noch-perceptie-noch-geen-perceptie’ als meditatie-object te nemen.
De eerste vier jhanas zijn de fijn-materiële jhanas. De laatste vier jhanas zijn de immateriële jhanas. Deze immateriële jh¥nas worden in het boeddhisme als minder noodzakelijk voor de verdere mentale groei gezien. De vierde jh¥na wordt gezien als de meest optimale jhana voor de verdere mentale cultivatie.
Het bereiken van de jhanas
Voor de training van de geest in het bereiken van de jhanas is het noodzakelijk dat de geest zich eerst bevrijdt van de vijf obstakels (Pali: nivarana) van (1) begeerte, (2) haat, (3) slaperigheid, (4) onrust en zorgen, en (5) twijfel. Indien geen van deze obstakels aanwezig is, is toetreding tot de jhanas mogelijk door versterking en ontwikkeling van de vijf jhana-factoren.
Iemand die kundig in het behalen van de jhanas is zal deze zeer snel kunnen bereiken. Voor iemand die niet weet wat de jhanas zijn of niet weet dat ze bestaan kan het zeer moeilijk zijn om ze te behalen, ook al wordt zijn geest momenteel niet belemmerd door de vijf obstakels. Ook een obsessie met de jhanas kan een obstakel zijn voor het werkelijk behalen ervan, omdat obsessie slecht samengaat met innerlijke rust en de vijf obstakels sterker kan maken.
Kunde in de jhanas leidt tot een wedergeboorte in een van de zeer hoge hemels.
Bron : www.hetbodhiblad.nl
